زخم بستر یک مشکل رایج در میان افرادی است که نیاز به استراحت طولانی مدت به شکل خوابیده یا نشسته دارند. زمانی که یک بیمار شرایط خطر برای پیدایش زخم بستر را دارد، فراهم کردن شرایط مناسب برای پیشگیری از این زخم به کمک نکات ساده و تجهیزات پزشکی موجود، بسیار مهم خواهد بود. این راهکارها با برطرف کردن علل ایجاد زخم بستر سبب پیشگیری از خطر آن شده و یا وقوع آن را به تاخیر می‌اندازند. علاوه بر این تشخیص سریع زخم بستر در صورت بروز آن، فاکتور بسیار مهمی در جلوگیری از پیشرفت آن خواهد بود.
چه عواملی موجب زخم بستر می شود؟
زخم بستر زمانی اتفاق می‌افتد که پوست و بافت زیرین به علت فشار بیش از حد به پوست تا مدتی آسیب میبیند. وقتی که فشار به صورت مداوم روی پوست باقی می‌ماند جریان خون قطع میشود و در نتیجه مواد مغذی و اکسیژن به پوست نمی‌رسد و منجر به آسیب دیدگی پوست میشود. همانطور که پوست از بین میرود زخم بستر ابتدا قرمز میشود و سپس دردناک می شود و در نهایت به رنگ بنفش در می آید. اگر این ناحیه درمان نشود پوست باز شده و این ناحیه عفونت می‌کند.
عوامل خطر برای ایجاد زخم بستر
- فشار. فشار مداوم روی قسمتی از بدن موجب کاهش جریان خون به بافتها می شود جریان خون برای رساندن مواد مغذی و اکسیژن به بافتها ضروری است. بدون این مواد ضروری، پوست و بافت های نزدیک آن آسیب می بینند و در نهایت از بین میروند.
- اصطکاک. اصطکاک زمانی اتفاق می افتد که پوست روی لباس یا ملافه ساییده می شود و باعث آسیب دیدگی پوست می شود. مخصوصاً اگر پوست مرطوب باشد.
- بریدگی. زمانی اتفاق می‌افتد که پوست در دو جهت مخالف حرکت می کند مثلاً وقتی که قسمت سر تخت بالا برده میشود سر بالاتر از بدن قرار میگیرد و شما به سمت پایین حرکت می کنید همانطور که استخوان دنبالچه به سمت پایین حرکت می کند پوست روی استخوان در جای خود باقی می ماند و در جهت مخالف کشیده می شود
- عدم تحرک. این مورد به علت سلامت ضعیف، آسیب نخاعی و یا علل دیگر پس از جراحی رخ می دهد.
- بی اختیاری ادرار و مدفوع. پوست در معرض ادرار و مدفوع آسیب‌پذیرتر میشود.
- عدم ادراک حسی. آسیب های نخاعی، اختلالات عصبی و شرایط دیگر ممکن است منجر به از دست دادن حس شود. عدم توانایی احساس درد یا ناراحتی می تواند منجر به عدم آگاهی از علائم هشدار دهنده و همچنین نیاز به تغییر موقعیت فرد شود.
- تغذیه ضعیف و کم آبی بدن افرادی که بیمار هستند نیاز به مایعات، کالری، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی در رژیم غذایی روزانه خود دارند تا بتوانند سلامت پوست خود را حفظ کنند و از بین رفتن بافت ها جلوگیری کنند.
- بیماریهای دیگر روی جریان خون تاثیر می گذارند. مشکلات سلامتی مثل دیابت، بیماری های عروقی می‌توانند بر روی جریان خون تاثیر داشته باشند و خطر آسیب دیدگی بافت مثل زخم بستر را افزایش دهد.
- چاقی
- داشتن سن بیشتر از ۷۰ سال. احتمال اینکه افراد پیرتر مشکلات حرکتی داشته باشند و پوست آنها به آسانی دچار آسیب دیدگی شود بیشتر است، چون کم آبی بدن و عوامل دیگر روی این فرآیند تاثیر میگذارند.
نقاط احتمالی پیدایش زخم بستر
برای افرادی که به تخت بسته شده اند یا کسی که مدت زمان زیادی روی تخت هستند. برخی از قسمت های بدن در اثر فشار دچار زخم می شود که عبارتند از:
- باسن
- ستون فقرات
- قسمت پایین کمر
- باسن
- دنبالچه
- تیغه های شانه
- آرنج ها و پاشنه های پا
افرادی که از ویلچر استفاده می کنند زخم بستر معمولاً در این قسمت ها رخ می دهد:
- باسن یا دنبالچه
- کمر
- تیغه های شانه
- پشت بازوها و پاها جاهایی که روی صندلی قرار می‌گیرند
پیشگیری از زخم بستر
در این قسمت نکاتی کلی برای جلوگیری از زخم بستر آورده شده است:
- هر روز پوست بیمار را در طی حمام کردن یا به طور مکرر برای بی اختیاری ادرار یا مدفوع بررسی کنید.
- از از به کار بردن آب داغ هنگام حمام کردن و تمیز کردن پوست اجتناب کنید از آب ولرم و صابون ملایم برای تمیز کردن پوست استفاده کنید سپس پوست را خشک کنید.
- ازهوای خشک و سرد اجتناب کنید.
- برای پوست خشک از مرطوب کننده استفاده کنید.
- از ماساژ برجستگی های استخوانی بدن بیمار اجتناب کنید، چون ماساژ دادن موجب می شود به پوست و بافتها آسیب وارد شود.
- از تکنیکهای صحیح برای خواباندن انتقال و چرخش بیمار استفاده کنید. به جای این که بیمار را بکشید برای جابجا کردن او را بلند کنید.
- برای بیمارانی که دچار بی اختیاری ادرار و مدفوع هستند یک برنامه مشخص قرار دهید وقتی که بی اختیاری را نتوان کنترل کرد در زمانی که پوست کثیف میشود آن را تمیز کنید و از یک محافظ برای پوست استفاده کنید پدها یا شورتهایی را انتخاب کنید که جاذب هستند و سطح پوست را سریع خشک میکنند.
- بیمار را تشویق کنید تا مایعات را جرعه جرعه در طول روز بنوشد.
- رژیم غذایی خوب داشته باشید.
- در صورت مشاهده هر گونه تغییر و یا ناراحتی پوستی هر چه سریعتر به پزشک خود اطلاع دهید.
چگونه از زخم بستر افرادی که بسته به تخت هستند جلوگیری کنیم؟
- حداقل هر دو ساعت یک بار تغییر وضعیت بدهید
- از یک بالش یا گوه های فومی برای جلوگیری از برخورد برآمدگی استخوانی با سایر قسمت های بدن استفاده کنید
- مراقب باشید هنگامی که بیمار روی تخت دراز کشیده است ملافه های روی تخت صاف باشند و چروک نشده‌اند
- بهتر است ملافه‌ها از جنس کتان یا ابریشم مانند پارچه باشند
- از تشک ها و بالش های مخصوص کاهش فشار استفاده کنید
- هنگام حرکت روی تخت یا صندلی آرنج و یا پاشنه های پای خود را نکشید
- افرادی که در معرض خطر هستند روی تشک های کاهنده فشار قرار بگیرند از وسایل دونات شکل استفاده نکنید
- از قرار گرفتن مستقیم روی باسن خودداری کنید
- سر خود را کمی بالا ببرید و برای یک مدت کوتاه تا جایی که می توانید نگه دارید
- از دستگاههای بالابر به جای کشیدن بیمار هنگام تغییر وضعیت و انتقال استفاده کنید
جلوگیری از بروز زخم بستر برای افرادی که بسته به صندلی هستند
- حداقل هر یک ساعت یک بار تغییر وضعیت دهید
- هر ۱۵ دقیقه یک بار در صورت امکان وزن خود را روی بدن خود جابجا کنید
- از دستگاههای کاهنده فشار برای سطوحی که می نشینید استفاده کنید از دستگاههای دونات شکل استفاده نکنید
- هنگام قرار دادن افراد روی صندلی ویلچرهمترازی حالت بدنی، توزیع وزن، تعادل و ثبات و کاهش فشار را در نظر بگیرید.
نکات مراقبت پوستی برای جلوگیری از زخم بستر
- پوست خود را تمیز و خشک نگه دارید
- از صابونهای معطر استفاده نکنید چون باعث خشکی بیشتر می شوند
- پس از شستشو پوست خود را کاملا مرطوب کنید
- از پودر تالک استفاده نکنید چون باعث خشک شدن چربی طبیعی پوست می شود
- پوست خود را کاملا مرطوب نگه دارید
پدهای زخم بستر و تشک های کاهنده فشار
تشک های کاهنده فشار و سیستم‌های دیگر می‌توانند راحتی بیشتری برای بیماران فراهم کنند و درد را تسکین دهند تشک های کاهنده فشار و پدهای بستر با تغییر فشار و پراکندن آن از برجستگی های استخوانی از زخم بستر جلوگیری میکنند
انواع مختلفی از تشک ها و پدها در بازار موجود است که شامل روکش های تخت میشود که از موادی مثل فوم و ژل ساخته شده اند. سیستم‌های روتختی که تخت های موجود را مقاوم سازی می کنند و بسیاری از آنها قابل تنظیم و بادی هستند و سیستم‌های پیچیده که با استفاده از پمپ هوا و کنترل های دیجیتال تنظیم میشوند.
رژیم غذایی و مواد مغذی برای جلوگیری از زخم های ناشی از فشار
خوردن غذای کافی و انتخاب غذاهای مختلف از هر گروه مواد غذایی کمک می کند که زخم بستر ایجاد نشود برای کاهش خطر این دستورالعمل‌ها را دنبال کنید:
- رژیم غذایی سالمی داشته باشید
- به اندازه کافی کالری مصرف کنید تا وزن خود را حفظ کنید
- مطمئن شوید که به اندازه کافی پروتئین مصرف کرده اید
- به اندازه کافی آب بخورید ۶ تا ۸ فنجان در روز
رژیم متعادل و خوبی داشته باشید
اطمینان حاصل کنید که غذاها از پروتئین بالا در هر وعده غذایی و میان وعده ها مثل شیر، ماست، لوبیا، تخم مرغ، گوشت و ماهی برخوردار هستند.همچنین مقدار زیادی مایعات مثل آب بنوشید به غیر از مواردی که پزشک یا متخصص تغذیه به شما گفته باشد که میزان مصرف نوشیدنی را کاهش دهید.
علائم اولیه پیدایش زخم بستر
انجام اقدامات پیشگیرانه تا حد زیادی مانع از ابتلای به زخم بستر خواهد شد، اما بررسی روزانه برای پیدا کردن علائم اولیه زخم بستر در بیماری که عوامل خطرساز دارد، موضوع بسیار مهمی است. بررسی بیمار در خانه یا به کمک کادر پزشکی در مراکز درمانی می‌تواند باعث کشف زخم در مراحل اولیه آن شده و با درمان به موقع آن از پیشرفت زخم سریعا جلوگیری کند.
علائم اولیه زخم بستر که به نوعی علائم هشدار هستند عبارتند از:
- تغییرات غیر معمول در رنگ یا بافت پوست
- ورم
- ترشحات چرکی
- نواحی از پوست که هنگام لمس سرد تر یا گرم تر نسبت به سایر نواحی هستند
- نواحی که حساس به لمس هستند
توصیه میشود در صورت بروز هر یک از این علائم، پیش از آغاز هر درمان غیر تخصصی و بدون اتلاف وقت به یک متخصص زخم مراجعه کرده و خطر زخم بستر را در همان مرحله اول با دنبال کردن یک درمان تخصصی برطرف کنید. پیشرفت زخم بستر و رسیدن آن به مراحل پیشرفته تر می‌تواند عواقب خطرناک و جبران ناپذیری برای بیمار داشته باشد و علاوه بر تحمیل درد بسیار، بیمار را در خطر مرگ قرار دهد.